Carita Palabuanratu
Numutkeun carita pantun Bogor mah, Palabuhan Ratu diadegkeunana nya
éta ku Nyai Ratu Puun Purnamasari nu katelahna Nyai Putri Purnamasari putri
bungsu ka tujuh Prabu
Agung Siliwangi nalika anjeuna jeneng jadi pangawasa di
Pakuan Pajajaran Tengah. Naon pangna disebut PajajaranTengah? Numutkeun pantun
Bogor disebut Pajajaran Tengah nya éta Sukabumi, Cianjur sarta Palabuhan Ratu.
Saétuna anu disebut Pajajaran Tengah téh aya lima. Tapi pikeun saheulaanan mah
keun waé ulah waka diguar, nu utama mah ieu heula.
Nyai Ratu Puun Purnamasari dina ngababakan Palabuhan Ratu saéstuna
mah heunteu niat ti angalna. Kabeneran nalika Pajajaran Tengah keur dibuburak
ku Banten, Demak, jeung Cirebon. Runtagna Pajajaran téh dina serangan anu ka
tilu kalina. Nya éta sanggeuna Banten meunang bantuan ti Cirebon jeung Demak.
Dina éta serangan, Prabu Siliwangi jeung sadaya rahayatna di Bogor marubus maur
ka béh kidul.
Harita Prabu Siliwangi boga pamaksadan arek meuntas ka Crismast
Island (pulo Shr.) harita mah katelahna pulo Nusa Larang. Tapi disagedengeun
éta kalabur, ieu masarakat téh kabagi-bagi. Aya anu satuluyna ngilu ka Prabu
Siliwangi, aya anu ngilu jeung nu séjéna, aya ogé nu pasrah. Harita anu nepi ka
daérah Palabuan Ratu diantarana nya éta Nyai Putri Purnamasari bareng jeung
salakina nya éta Radén Kumbang Bagus Sétra, nu harita mah keur papanganténan
kénéh. Nalika lalampahan ka Palabuan Ratu, Radén Kumbang Bagus Sétra salakina
Nyi Putri Purnamasari tilar dunya alaran tigebrus kana taneuh. Nya kira-kira di
sabudeureun daérah Bantargadung.
Dina waktu harita Nyi Putri Purnamasari téh aya mikahayang pikeun
dijadikeun garwana, malah Nyi Putri nepi ka di uber-uber sagala, manéhna nya
éta Jayaanté Mantri Majeti di Pajajaran. Dina mangsa harita téh aya Puragabaya
anu katelahna Rakéan Kalang Sunda. Nya harita pisan Nyi Putri téh disalametkeun
ku Rakéan Kalang Sunda, nu kenging wawadi ti Ki Léngsér yén Putri Purnamasari
geus kakandungan ti Radén Kumbang Bagus Sétra. Jayaantéa tetep nguber-nguber
Nyi Putri, tug nepi ka Gunung Jayanti nu ayana di daérah Bagbagan, saméméh
Palabuhan Ratu saupama arahna ti Sukabumi.
Nyi Purti Purnamasari meuntas Cimadiri ka béh kidul. Di éta tempat
anjeuna ngababakan anu katelahna Babakan Cidadap (tapi lain Cidadap anu kiwari
aya di Palabuhan Ratu, upama ayeuna Cidadap anu katelahna Bojongkopo),tah lain
Cidadap Bojongkopo tapi Cidadapna ayana antara Walungan Ci Mandiri jeung urut
walungan Ci nyosok, kira-kira di lebah dinya Cidadap ayana. Di sabudeureun
Mariuk nepi ka Babakan Lebu. Ngan walungan Cidadapna kiwari mah geus taya sabab
geus kasaeur jadi palataran nu kiwari dijieunan imah sarta sungapan Cidadapna
ogé teu jauh tidinya nya éta anu jadi Sumber Loa.
Éta ogé Sumber Loa dibabakanana ku Nyi Putri Purnamasari jeung
Rakéan Kalang Sunda, lila ku lila ieu patempatan jadi ngagedéan tug nepi ka
jadi lembur geus lembur jadi kampung. Malah tisuklahna – ti siklukna dararatang
nya atukna ieu tempat katelahna Palabuhan Nyai ratu. Anu dimaksud Palabuhan
Nyai Ratu lain hartina tempat labuhna nyai ratu tisolédat, tapi balabuhna Nyai
Ratu Purnamasari. Nyi Putri di angkat jadi Ratu Puun. Saupama ayeuna mah Puun téh nya éta lurah, biasana urang Baduy
masih kénéh ngagunakeun kekecapan Puun. Nya kitu, di ieu tempat Nyi Putri
katelah jadi Nyi Ratu Puun. Palabuhan sorangan katelah ogé Palabuan Nyai Ratu,
kitu numutkeun pantun bogor mah.
Ari Jayaantéa kamana nguber-nguber saleresna. Mangsa lembur kakara
ngadeg saung Nyi Puun Ratu sareng Rakéan Kalang Sunda. Harita Jayaantéa rék
nepungan Nyi Putri. Sanggeuna kapaggih raratanana ku Jayaantéa, der baé paséa
jeung Rakéan Kalang Sunda nya éta di Karang Pamulang tutugan Gunung Jayanti ,
didinya satarikna, éta nu ngarana Jayaantéa dibantingkeun ka laut. Cenah ieu
tempat kiwari ngarana Jayanti, nya éta tina Jayaantéa nu satuluyna katelah
Jayanti. Sabab hésé nyebutkeun Jayaantéa, jadi Jayanti. Kitu kurang leuwihna
éta carita.
Sampeur carita papagkeun nu nyarita, yén ieu tempat anu di babakan
téh jadi geus leuwih ramé, malah nepi ka tangkulak jeung kajojo ti cina sagala.
Raména ieu lembur sanggeusna Nyi Puun Ratu ngababarkeun putrana. Tuluy si utun
téh dingaranan Nyi Putri Mayang Sagara Pamulangan. Numutkeun caturangga isuk
jaganing géto Nyai Putri Mayang Sagara baris katelah Nyi Ratu Kidul. Jadi Nyi
Putri Mayang Sagara téh miboga wilayah nu ngawengku, tapelwates jeung Cianjur
Kidul kurang leuwih ti basisirna nepi ka Tanjung Panto sarta Buniangeun di
Banten Kidul. Numutkeun kana caturangga mah éta kakawasaan Nyi Putri Mayang
Sagara.
Kiwari, naon pangna Palabuan Ratu henteu di Cidadap atawa henteu di
muara Cimandiri. Sabab sanggeuna Nyi Ratu Puun tilar dunya, tuluy dimakamkeun
di éta patempatan nu katelahna Kiara Papak. Harita kalungguhan dipasrahkeun ka
Nyi puti Purnamasari, lila di Cidadap taya dangiangna éta patempatan
ditinggalkeun Nyai Ratu Purnamasari. Satuluyna éta pakampungan tuluy dialihkeun
ku para sesepuh kampung ka tempat nu kiwari nelahna Palabuan Ratu. Jadi
Palabuhan Ratu mah nya éta sesebutan ti
urang Cidadap. Anu timana timendina hartina angger balabuhna nyi ratu téa atawa
Nyai Ratu Puun Purnamasari.
(Anis Djati Sunda)
